Воспоминания
«Дети войны»… Наверное, нет во всём мире слов, чтобы утешить их, нет в мире лекарств, чтобы залечить их раны.
Можно без конца говорить о судьбах детей, которым удалось выйти из ада войны и всю жизнь нести в душе горечь пережитого, страдать от утраченного навсегда здоровья.
Воспоминания Марии Стефановны Гиль, малолетней узницы г. Ноймюнстера (Германия)
В субботу, 26.09.1943 г. отряд вооружённых фашистов прибыл в д.Талуть Вилейского района. Утром всех жителей деревни согнали в конец деревни. В этот же день были сожжены деревни Стебераки, Сивцы, Будки, Талуть. Всех жителей погнали по просёлочной дороге в д.Сватки. После расправы над деревнями Андрейки, Брусы, Стаховцы в Мядельском р-не, оставшихся в живых жителей этих деревень, вместе с вилейчанами, направили в г. Мядель. Ночевали в церкви на холодном полу, не кормили, за пределы ограды никого не выпускали. В Лынтупах людей погрузили в открытые товарные вагоны, повезли в неизвестном направлении. Ночью прибыли в Польшу, позднее в Германию, в г. Ноймюнстер. Жили в бараках, питались с общего котла во дворе «баландой». Семья Марии Стефановны Гиль была перевезена в г.Шлезвиг, недалеко от границы с Данией. Вся семья работала на консервно-овощной фабрике. В 10 лет Мария стирала, штопала носки пленным французам. Там познакомилась с немецкой девочкой, которая научила её немецкому языку. Встретились подружки только через 57 лет. Были очень рады встрече, т.к. понимали, что выжили в аду, потому что дружили.
Вайна – гэта не проста страшна, не проста людскі боль і жах…- гэта сотні слоў з часціцай НЕ.
Успаміны Святланы Нікіфараўны Сляпцовай: “У 1942 г. я ўтрымлівалася у створанай фашыстамі на акупаванай тэрыторыі турме ў горадзе Чэрвені ў 4-гадовым узросце разам з маці- Каральковай Ядзвігай Гіляраўнай і дзвюма роднымі сёстрамі – Галінай, якой было 15 год, і Клаўдзіяй – 8 год. Мой бацька, Каралькоў Нікіфар Фролавіч, да вайны працаваў у партыйных і праваахоўных органах. У пачатку Вялікай Айчыннай вайны бацька прывёз сям’ю ў горад Чэрвень, а сам пайшоў на фронт. Па даносу мясцовых жыхароў, якія ведалі майго бацьку, нас і кінулі ў турму па падазрэнні ў супрацоўніцтве з антыфашысцкім падполлем.
Матулю пасля доўгіх допытаў расстралялі, а нас, трое дзяцей, у снежні 1942 г. з турмы перавезлі ў дзіцячы дом горада Чэрвеня, дзе мы знаходзіліся да канца 1943 г.Было вельмі голадна і холадна, кармілі баландой, не было ні солі, ні лыжак, ні талерак. Дзеці былі ўвесь час галодныя, босыя і раздзетыя. Вельмі многія хварэлі і паміралі ад тыфу і дыстрафіі. Самым смачным ласункам для дзяцей таго часу заставаўся хлеб, калі можна было назваць хлебам тое, што елі дзеці вайны. Хлеб быў з апілак, 50 грамаў на дзень. Дзяцей разлучалі з маці і змяшчалі ў баракі, яны часта ў апошні раз чулі сваё імя, бо потым іх называлі толькі па нумары, які з’яўляўся адзіным дакументам малалетняга вязня…”
Час лечыць раны… Пасля вайны Святлана Нікіфараўна стала настаўніцай, педагагічны стаж склаў 44 гады. Узнагароджана Ганаровай граматай Міністэрства адукацыі БССР, значком “Выдатнік народнай адукацыі БССР”, медалём “Ветэран працы”.
