Перыядычны друк 1941-1945 гг. як бясцэнная крыніца для вывучэння падзей Вялікай Айчыннай вайны.
Па старонках школьнага музея.
Вясновым сонечным днём 9 мая 1945 года салдат вялікай краіны выцер з твару парахавы пыл апошняга, самага цяжкага бою. Менавіта ў гэты дзень ва ўсіх кутках нашай неабсяжнай Радзімы радаснай весткай прагучала доўгачаканае слова: «Перамога!». З таго памятнага дня мінула 75 год. Выраслі новыя пакаленні. Для іх Вялікая Айчынная вайна - далёкая гісторыя. Але сумленне і абавязак перад загінуўшымі, якія перажылі вайну, не павінны дазволіць нам забыць гэтую гераічна трагічную старонку летапіса нашай дзяржавы. У нашым школьным музеі «Вілейшчына ў гады Вялікай Айчыннай вайны» ёсць сапраўдныя экспанаты ваенных гадоў. Сярод іх нас асабліва зацікавілі газеты «вогненнай пары». Яны былі перададзены ветэранамі Вялікай Айчыннай вайны і іх сем’ямі. Кожная газета - гэта своеасаблівы дзённік, у якім адлюстраваны «хронікі вайны». Яны дапамагалі людзям «каваць» перамогу, ўздымалі баявы дух, расказвалі пра герояў і апошнія падзеі на фронце. У пачатку свайго даследавання мы спыніліся на агульнай характарыстыцы перыядычным друку 1941-1945гг., у першую чаргу, на цэнтральных друкаваных выданнях. Яны выходзілі штодня вялікім накладам, былі даступныя кожнаму ў любым населеным пункце СССР. Усё гэта вызначала іх выключную важнасць у дзяржаўнай прапагандысцкай сістэме, таму яны падвяргаліся строгай цэнзуры, а змест дадзеных выданняў выразна структураваны і ўніфікаваны. У экспазіцыі школьнага музея знаходзяцца па адным асобніку газет: «Весткі» № 53 ад 5 сакавіка 1942 г., «Правда» № 102 ад 28 красавіка 1944 г., № 236 ад 1 кастрычнiка 1944 г., які № 211 ад 3 верасня 1945 г . Іх вывучэнне дазваляе пацвердзіць дадзеныя высновы. На перадавіцы абавязкова размяшчалася інфармацыя ад Савецкага інфармбюро. Таксама першая старонка ўтрымлівае разгорнуты загаловак, які адлюстроўвае агульную сэнсавую накіраванасць нумара. У спісах узнагароджаных ордэнамі і медалямі абаронцаў Масквы мы знайшлі прозвішча Аляксея Склёміна . У кожнай з пералічаных газет быў раздзел аб сацыялістычным спаборніцтве, у ім працоўныя рапартавалі краіне пра свае працоўных дасягненнях. Вялікую цікавасць у нас выклікала калонка ў газеце «Правда»: «Масква, Крэмль, тав. Сталіну ». Рабочыя, калгаснікі, камандны, радавы склад Чырвонай Арміі распавядалі правадыру аб асабістых і калектыўных дасягненнях для фронту. Такіх тэлеграм былі сотні тысяч. Гэта яшчэ адзін доказ таго, што вайна была народная, Айчынная. На апошняй старонцы ва ўсіх вывучаных намі выданнях размяшчаўся агляд міжнародных навін. Пасля аналізу зместу артыкула можна зрабіць выснову аб тым, што СССР у дадзены перыяд гісторыі быў цікавы сусветнай супольнасці. Варта адзначыць, што немалая колькасць газет выдавалася ў тыле ворага, на акупаваных тэрыторыях. Вядома, што ў перыяд 1943-1944 гг. выпускалася каля 300 падпольных і партызанскіх газет. Такім чынам, азнаёміўшыся з архіўнымі матэрыяламі школьнага музея можна зрабіць выснову,што перыядычны друк 1941-1945 гг. сапраўды з’яўляецца бясцэннай крыніцай для вывучэння падзей Вялікай Айчыннай вайны.
Падпольны друк на Вілейшчыне. “Народны мсціўца”.
“Народны мсціўца”. Так называлася газета Куранецкага падпольнага райкома партыі і штаба партызанскай брыгады імя Даватара. У яе выданні ўдзельнічалі ўсе партызаны, яе чыталі ў атрадах, распаўсюджвалі сярод насельніцтва. З вялікай небяспекай для сябе перадавалі сувязныя свежыя экземпляры друкаванай газеты сваім знаёмым.
Затым газета ішла з рук у рукі, несучы праўду аб становішчы на франтах, натхняючы савецкіх людзей на барацьбу з нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Гезета “Народны мсціўца” пачала выходзіць восенню 1943 года. З-за фронту была дастаўлена паходная друкарня: партатыўная машынка і закрытая каса са шрыфтамі. “Друкарня” была вельмі зручная.
З успамінаў Паўла Бронкіна: “Мы многа працавалі над газетай, іншы раз праседжвалі ў зямлянцы да світанні. А на раніцу свежы нумар ішоў у атрады, у вёскі. Аб чым пісала газета? На яе старонках змяшчаліся зводкі Савецкага інфармацыйнага бюро, якія прымалі радысты Міхаіл Грынаўцаў і Міхаіл Рыбакоў. Кароткія заметкі паведамлялі аб баявых справах партызан”. Вось кароткае паведамленне: “Партызаны атрадаў Андрэя і Івана напалі на нямецкі гарнізон.
У выніку налёту забіты камендант паліцыі, абяззброены і ўзяты ў палон 23 паліцэйскія. Узяты трафеі, у ліку якіх аўтамат, 29 вінтовак, боепрыпасы”. Тады з пункту гледжання канспірацыі не называлі прозвішчаў камандзіраў і партызан. Цяпер можна сказаць, што гутарка ішла аб разгроме гарнізона ў вёсцы Нарач аб'яднанымі сіламі партызанскіх атрадаў “За Савецкую Беларусь” і імя Даватара, якімі камандаваў Андрэй Валынец. Усяго выйшла больш траццаці нумароў партызанскай газеты. Агульны тыраж яе склаў 5.500 экземпляраў. Акрамя гэтага, у выданні газеты “Народны мсціўца” выпушчана больш 15 тысяч экземпляраў зводак Саўінфармбюро пад загалоўкам “Гаворыць “Масква”, 8 тысяч розных лістовак. У атрадзе не было паперы.
Газета і лістоўкі друкаваліся на абгортачнай паперы, на вучнёўскіх сшытках. Але іх чыталі з прагай, бо ведалі, што савецкі друк гаворыць праўду. Такім чынам, можна зрабіць выснову, што папольны друк адыграў велізарную ролю ў актывізацыі ўсенароднай партызанскай барацьбы і ўнёс адчувальны ўклад у перамогу над ворагам.
